Gipuzkoako Foru Aldundiak ekintza komunitarioa bere politika publikoetan integratzeko bultzatzen ari den lanaren esparruan, “Nola erraztu ekintza komunitarioa herri/hiri antolamendutik eta espazio eta ekipamendu publikoen diseinutik?” izenburupean udako ikastaroan izan ginen. Proposamenak gizarte-azpiegiturak garrantzi handia duela ongizate kolektiborako funtsezko pieza gisa azpimarratzen du, eta ekipamendu publikoek komunitate-sarea errazten duten gizarte-harreman errepikarien sorreran duten rola nabarmentzen du.
Bherria-tik lan hau jarraitzen dugu lankidetza publiko-sozialaren eta komunitarioaren artean sortzen diren sinergiengatik. Ikastaroaren bigarren saioan, Lekuona Fabrikan, ekipamendu publikoek sare komunitarioa nola bultza eta indartu dezaketen hausnartu zen.
Harrera funtsezko zutabe gisa
Hurbiltasun-ekipamenduak funtsezkoak dira kapital soziala sortzeko; izan ere, pertsonen arteko eguneroko harremana errazten dute, eta afektu- eta komunitate-loturak sortzen dituzte. Helburu horrekin diseinatuta daudenean, elkartasun espontaneoa sustatzen dute: pertsonak bakarrik sartzen dira, baina lagunduta ateratzen dira, eta, horrela, gizarte-loturak indartu egiten dira.
Trantsizio hori bultzatzeko lehen urratsa harrera da. Oscar Rebolloren arabera, harrera horrek “Lankidetza publiko-sozialeko prozesuen irekiera maila” zikloan Bherria-n landu ditugun printzipioekin bat datozen zenbait ezaugarri bete behar ditu.
- Harrera komunitarioak intentzionalitatea du. Zergatik egingo dugu? Nola konektatuko dugu eraikinen barrualdean gertatzen dena kanpoaldearekin? Nola lotesten ditugu pertsonak proiektu komunitarioaren helburuekin?
- harrerak funtsezko balioetan oinarritu behar du, hala nola entzutean, enpatian eta laguntzean. Nola txertatzen dira balio horiek harrera-prozesuaren elkarrekintza bakoitzean? Zer jardunbidek bermatzen dute balio horiek egoera desafiatzaile edo konplexuetan mantentzea?
- Komunitatea pertsonaz pertsona eraikitzen da. Harrera pertsona batek egiten du, eta aurrez aurreko harreman horretan indartzen dira konexioak. Kontua ez da soilik taldeari tresnak eskaintzea, baliabide pertsonalak izatea ere beharrezkoa da.
- Proiektuko pertsona guztiak pertsona-harreman prozesu honetan integratzea. Nola egiten dute lan taldeek harrera-estrategia bat diseinatzeko eta gauzatzeko?
- Harrera eragina duen espazio fisiko batean egiten da. Beharrezkoa da hirigintzak eta arkitekturak espazioa modu egokian bizitzeko aukera ematea. Nola pentsatzen da espazioa? Nola konektatzen da barrukoa kanpokoarekin?
Espazio fisikoa, ekipamendu publikoak eta eraikuntza komunitarioa
María Aranarentzat (Urbanbat), ekipamendu komunitarioen kudeaketa eta lurralde-antolamendua estuki lotuta daude. Ondo diseinatutako espazioek gizarte-harremanak errazten dituzte, eta ekintza komunitarioak horien erabileran eragiten du. Arkitektura funtsezkoa da, harrera egiteaz gain, topaketa eta interakzio soziala ere eragiten duten inguruneak sortzen baititu.
Jolasplaza bezalako proiektuek, non haurrek beren jolas-espazioaren diseinuan parte hartu zuten, arkitektura komunitatearen beharretara nola egokitu daitekeen erakusten dute, informazio teknikoa eskuragarri eginez eta erabiltzaileekin konektatuz. Lantegi Kolaboratiboan ere, Ordiziako kultura-espazioen programazioa tokiko eragileen eta kolektiboen arteko elkarrizketan oinarritu zen, eta erakutsi zuen eraikinak ez direla estatikoak, baizik eta beren jardueren arabera eboluzionatzen dutela. Bidatzenean ikus daitekeenez, ekipamendu itxi bat espazio ireki eta bere ingurunearekin konektatu bihurtu zen, parte-hartze prozesu baten ondoren, non herriko emakumeen beharrak jaso ziren. Horren ondorioz, gune benetan komunitario bat sortu zen, auzoan integratua. Adibide horietan argi azaldu da arkitektura tresna aktiboa dela komunitatearen eraikuntzan, ez edukiontzi bat solik.
María Aranak “vivienda expandida” izeneko ikerketa bat ere aurkeztu zuen, eta nabarmentzekoa da lokal hutsengatiko aukera komunitarioen galera ( % 35 batez beste, eta % 65 auzo batzuetan). Ildo horretan, Sestaoko Txabarri auzoan pilotu bat hasi da 15 lokal txiki berrerabiltzeko. Erronka nagusia gizartearen inplikazioa da, eta aktibatze-gida bat sortu da proiektu horiei erantzuteko.
Toki-administrazioaren barrutiko begirada bat
Iker Tolosak eraikuntza komunitariora bideratutako kultur kudeaketaren ikuspegia planteatu zuen. Bere ikuspegitik, kultura-azpiegiturak eraldaketa nabarmena jasaten ari dira, eta antzoki handietatik kultura-zentro txikiagoetara eta irisgarriagoetara eboluzionatzen ari dira. Trantsizio horrek gizartearen eskaera berriei erantzuten die, non eskubide kulturalak estuki lotuta dauden.
Kultura-ekipamenduen kudeaketa erabat aldatzen da herritarrek, Administrazio Publikoarekin batera, ekipamendu horien programazioa diseinatzen parte hartzen dutenean. Elkarlanaren kudeaketa horren adibide garbia da Lekuona Fabrikaren Herritar Plaza, horizontaltasunean eta parte-hartzean oinarritutako ereduak aplikatzen dituena.
Jarduera parte-hartzaileen programa batek ekipamenduen eta herritarren arteko lotura sendotzeaz gain, sorkuntza artistikoa ere errazten du, non publikoa sortzaile bihurtzen den. Sorkuntza horiek zabalkunderako bitarteko izateaz gain, parte-hartzaileentzat esperientzia ahaztezinak ere sortzen dituzte, sortzaile bihurtzen baitira. Prozesu horrek amateurismoa eskatzen du, talde-lana sustatzen du eta komunitatearen zentzua ere indartu egiten da.
Herritarren parte-hartzearen eta administrazio-prozeduren arteko tentsioari dagokionez, “adarbakar bat izapidetzea” terminoa, Bherria-n behin baino gehiagotan erabiltzen dena, oso baliagarria da herritarrekin lankidetza-proiektuak kudeatzeko zailtasuna irudikatzeko, oztopo normatiboak direla eta, hala nola kontratazio-legea, dirulaguntzak, aseguruak edo babes zibila.
Gainera, funtsezkoa da nortasun partekatu bat sortzea, legitimatzeaz gain, herritarrak kultura-ekipamenduak zaintzera bultzatuko dituena. Zenbat eta aniztasun handiagoa sartu nortasun horretan, orduan eta legitimazio handiagoa izango da, eta are handiagoa izango da espazio publikoekiko kidetasuna. Ildo horretan, Bherriatik, “Helburuaren argitasuna” atributuaren lan-zikloan garatutako gakoak eman nahi ditugu.
Ikerren ustez, kultura-espazioen kudeaketa zerbitzu publikoaren ikuspegiak bideratu behar du. Akatsak prozesuaren parte dira, baina lidergo argiarekin eta ziurgabetasuna kudeatzeko gaitasunarekin, posible da gure udalerriei kapital sozial handia ematen dieten proiektu mota horiek indartzea.
Elkarrizketa irekiaren hainbat gako
Hitzaldien ondoren, parte-hartzaileekin egindako mahai-inguru batek sare komunitarioa indartuko duten ekipamenduak diseinatzeko gakoak eskaintzen jarraitu zuen.. Besteak beste, gai hauek eztabaidatu ziren:
- Asistentzialismoa saihestea. Harrerak asistentziatik haratago joan behar du, ikuspegi horrek ekintzak funtzio edo izapide soiletara murrizten baititu, pertsonen parte-hartzeari eta ekipamenduarekiko konpromisoari balioa kenduz.
- Benetako parte-hartzea sustatzea. Harrerak aktiboki inplikatu behar ditu pertsonak, ez bakarrik ezarritako prozesuak betetzea edo erantzukizuna espazio komunitario horietan parte hartzearen garrantzia uler ez dezaketen beste batzuen esku uztea.
- Oztopo sozial eta fisikoak haustea. Ekipamendu komunitarioek inklusioa erraztu behar dute, jarduerak zenbait kolektibori mugatzea saihestuz. Oztopoak hausten direnean, parte-hartzea zabaltzen da eta espazioaren erabiltzaile guztien arteko harremanak indartzen dira.
- Espazio mugatuak eta partekatuak. Baliabide eta espazio fisiko egokirik eza oztopo izan daiteke harreran. Garrantzitsua da baliabide horiek modu antolatu eta eraginkorrean partekatzen ikastea, eta horrek bizikidetza eta kalitate hobea ekar ditzake eskainitako zerbitzuetan.
- Espazioen bidezko erabilera. Harrerak bermatu behar du espazioak ez direla talde espezifikoek monopolizatuko. Funtsezkoa da baliabide komunitarioen erabilera bidezkoa eta ekitatiboa sustatzea, kolektibo guztiek baliabide horien onura izango dutela ziurtatuz.
- Balio partekatuak. Elkarlana eta bizikidetza erraztuko dituen balio komunen kode bat sortzean oinarritu behar da harrera.
- Enpatiaren eta giza harremanen garrantzia. Askotan, pertsonek ez dute gehien baloratzen jasotako zerbitzua, baizik eta harrera egin zitzaien enpatia eta arreta.
Amaitzeko, Bherrilab laborategia ekipamendu publikoen kudeaketa komunitarioan esperimentatzeko espazio gisa garatu zen 2019an, eta alderdi arauemaileak, lankidetzakoak, espazioak kudeatzeko irizpideak, ebaluazio-adierazleak eta datu-base dokumental bat eskaintzen ditu. Datu-base horiek oraindik ere egokiak dira sare komunitarioa indartuko duten ekipamenduak diseinatzeko edo birpentsatzeko orduan.
