Ebaluazioa izaki mitologiko eta magiko hori da, eta formularioen, adierazleen, grafikoen edo diskurtsoen bidez irudikatu ohi da, askotan irakurtezinak direnak, ebaluatu beharreko proiektua sustatzen duenaren joerak neurtzeko eta irudikatzeko asmoarekin. Baina, horrek horrela izan behar al du? Alternatibarik ba ote dago? Ebaluazio zintzoa eta zorrotza egin daiteke? Bideragarria ote da?
Galdera horiek eta beste hainbat aztertu nahian, urriaren 27an Bherriaren prestakuntza-saio batean parte hartu genuen. Saioaren izenburua: “Nola neurtu ikusezina dena? Herritarren berrikuntza-prozesuen ebaluazioa”.
Zer da Civímetro?
Civímetroa herritarren berrikuntza-arloko ekimenak ebaluatzeko gida da. Hau ez da beti horrela izan. Proiektua sortu da herritarren berrikuntza-proiektuekin loturiko profesionalek proiektu horiek sortzen dituzten eraldaketak aztertzeko, ulertzeko eta komunikatzeko duten beharretik.
Hainbat urtez hausnarketa kolektiboa egin ondoren CivicWise sareko lankideekin batera, eta Civímetroak izan beharreko formatuaren eta ikuspegiaren ondoan asko esperimentatu eta gero, lehen prototipoa egin da Medialab-Pradoren eskutik (Madril, 2019), eta, horren ondoren, herritarren berrikuntza-arloko proiektu eta espazio ezberdinetako esperientziak etorri dira: Medialab-Tabakalera (Donostia, 2020), Mestura Puerto (Fuerteventura, 2021) eta BBK Kunaren Ikaskuntza eta Praktika Komunitateak (IPK) (Bilbo, 2021).
Bherria Prestakuntza-saioan zehar eta 4 indar-ideiaren bitartez, Civímetroari esker azken urteetan garatutako ikaskuntzak partekatzen ditugu.
1. Ebaluazio Plana, proiektuak diseinatzeko tresna gisa
Ebaluazioa, proiektuen garapenarekin loturiko beste edozein alderdi bezala, gauza asko izan daiteke: gure proiektua pentsatzen eta aberasten lagunduko digun erreminta indartsua edo bete beharreko izapide burokratiko gogaikarria. Civímetroarekin dugun esperientzia dela-eta, lehen aukerak eskaintzen dizkigun aukeretan sinesten dugu, eta egiaztatu ahal izan dugu Ebaluazio Plan bat izateak gure proiektua definitzen eta ulertzen laguntzen duela. Zein da gakoa? Ebaluazioa prozesuaren hasieran sartzen den prozesu gisa ulertzea, tresna oso baliagarria bihurtuz eta adierazleak definitzetik askoz haratago joanez. Ideia bat argi dugu abiapuntu gisa: ebaluatzea ez dela (soilik) neurtzea.
Adibidez, ekimena testuinguruan kokatzea eta helburuak argi eta adiera bakarrean definitzea, horiek ebaluatzeko modukoak izan daitezen (espezifikoak, neurgarriak eta denboran doituak), ebaluazio-planetan eman beharreko lehen urrats arrunta da, eta baita Civímetroan ere. Ariketa hau taldean egiten bada proiektuaz arduratzen diren pertsonekin eta kanpoko ebaluatzaileekin, errazagoa da horren planteamenduari eta etorkizunari buruzko ikuspuntuak bateratzea. Modu horretan, saihestu egiten dugu agian existitzen ez diren adostasunak onartzea eta ziurtzat jotzea edo proiektuaren garapenerako interesgarriak izan daitezkeen gaiak baztertzea. Azken finean, ebaluatzeak proiektua definitzeko, doitzeko eta diseinatzeko aukera ere ematen du.
Ebalua daitezkeen helburuak definitzeko egitura
2. Proiektura egokitutako ebaluazio-esparrua erabiltzeak duen garrantzia
Ebaluatzeko orduan, zailtasun handienetako bat da gure proiektuan benetan garrantzitsua dena aztertzeko aukera emango duen ebaluazio-sistema bat aurkitzea. Beste modu batera esanda, ez al litzateke zentzugabea izango distantziak termometro batekin neurtu nahi izatea?
Civímetroa herritarren berrikuntza-proiektuen ebaluazioan oinarritzen da. Prozesu-mota horren berezitasun nagusia da parte hartzen duten pertsonek ideiak partekatzea eta garatzea lortzea, dinamika kolaboratzaileen, portaera inklusiboen eta egiteko eta pentsatzeko modu ireki eta esperimentalen bidez. Hori dela-eta, Civímetroak ebaluazioaren esparru metodologikoa 7 dimentsioren bidez egituratzen du, eta horien definizioa bat dator era horretako dinamikekin.
Gure helburuak lortzeko zein dinamika garrantzitsuak diren aztertzeak aukera ematen digu, halaber, aldez aurretik autokontzientzia-ariketa bat egiteko gure proiektuaren izaeraren inguruan: zein da nire proiektuaren identitatea? Parte-hartzaileen artean zer-nolako dinamikak sortu nahi ditu?
Helburuen eta dimentsioen pisua Medialab-Tabakalerako beharren ebaluazioan
Herritarren berrikuntza-arloko proiektu bat esku artean baduzu, beharbada Civímetroa baliagarri gerta dakizuke: hemen kontsulta ditzakezu 7 dimentsioak eta ikusi zure proiektua metodologiarekin bat datorren. Aldiz, zure proiektua berezia dela uste baduzu edo ebaluatzeko esparru propioa garatu nahi baduzu, defini itzazu zure ebaluazio-dimentsioak. Pentsatu zure proiektuak nolako dinamikak sortzen dituen, saia zaitez horiek izendatzen eta definitzen, ez daitezela 5-7 dimentsio baino gehiago izan, eta, ondoren, egin Civímetroaren antzeko galdetegi bat, zure proiektuak horiek zenbateraino betetzen dituen ebaluatu ahal izateko.
Gai hau sakontzeko, “Nola neurtu herritarren esperimentazioa?” saioaren bideoa partekatzen dugu, 2020koa; bertan, ebaluazio-esperientziak ez ezik, profesional ezberdinen arteko eztabaida bat ere aurki daiteke, eta hor gizarte- edo herritar-berrikuntzako proiektuetan “identitatea” kontzeptuak protagonismo berezia izan zuen.
3. Ebaluazioa prozesu bat (subjektiboa) bezala ulertzea eta ez helburu gisa
Pentsatu ohi dugu ebaluazioa gertaera objektiboa dela. Ebaluazioa prozesu luzea dela eta, gainera, subjektiboa dela eta burutzen duenaren ikuspegiaren araberakoa dela onartzeak bere mugak onartzen laguntzen digu. Baina, ez gaitezen engaina; izan ere, ebaluazioak joera subjektiboa izateak ez du esan nahi prozesu arbitrario bilakatu behar denik. Ebaluatzea da metodo zorrotza eta ongi dokumentatua sortzea, trazabilitatea erraztuko duena, norbaitek prozesu bera errepikatzen badu, emaitza beretara edo nahiko antzekoetara iritsi ahal izateko.
Ebaluatu beharreko proiektuak nola funtzionatzen duen ulertzea –helburuen pisua, zein jarduera ebaluatuko diren eta zergatik edo zeintzuk diren dimentsio garrantzitsuenak– funtsezkoa da ebaluazioaren inguruan narratiba komun bat sortzeko: zein da ebaluatzeko dugun azken helburua: kontuak ematea, ikastea, biak…?
Puntu honetan, ebaluazio-prozesuak erraztu egiten du fokua non jarri nahi den jakinaraztea, gai batzuk, garrantzitsuak izanda ere, ebaluaziotik kanpo geratzen direla onartuz. Gainera, horri elementu grafikoak gehitzen badizkiogu, gure narratiba askoz hobeto ulertuko da. Gure proiektua zer den eta zer ez den modu eraginkorrean jakinarazteak espektatibak egokitzeko eta askotan emaitza ukiezinak dituzten proiektuekiko mesfidantza sortzea saihesteko aukera emango digu.
Medialab-Tabakaleraren jarduerak eta helburuak Civímetroaren alderdiekin eta dimentsioekin lotzen dituen fluxuen diagrama.
4. Mugatzea, iritsi ahal izateko
Orain arte ebaluazioaren inguruan landu ditugun gai guztietatik, bakar bat ere ez dagokio adierazleen definizioari, eta denak ebaluazio-planaren hasierako fasean garatzen dira. Horrek bi ondorio ematen dizkigu: (1) ebaluazio-prozesuaren hasierako fase horrek duen garrantzia eta pisua; eta (2) ebaluazio-prozesu bat modu zabal eta integralean burutzeko behar den denbora- eta energia-kantitate handia.
Ondo ebaluatzeko, baliabide ekonomiko, material, tekniko eta giza baliabide ugari behar dira, eta proiektuek ez dituzte beti izaten. Hori dela-eta, oso garrantzitsua da mugatzen jakitea; hau da, neurtu eta ebalua dezakegun guztitik garrantzitsuena zer den erabaki ahal izatea. Berriro ere garrantzi berezia du aurretik egindako lanak eta aipatu dugun autokontzientzia-ariketak, ebaluazioan zer sartzen dugun eta zer kanpoan uzten dugun modu informatuan erabaki ahal izateko.
Nola mugatu ebaluazio bat? Ondorengo estrategietako bat jarrai dezakezu:
- Helburuak lehenestea: gure proiektuko ekintza edo jarduera guztiak ez ebaluatzea, baina gure proiektuko helburu guztiak neurtu eta ebaluatuko ditugula ziurtatzea.
- Jarduerak lehenestea: gure ekintzen ebaluazioari bereziki erreparatzea, guztiak neurtu eta behatuta, edo ebaluatzea funtsezkotzat jotzen ditugunak hautatzea, horrekin pisu gutxiagoko zenbait helburu kanpoan utzi behar baditugu ere.
- Dimentsioak lehenestea: gure proiekturako 7 ebaluazio-dimentsiok duten pisua kontuan hartuta, baliabideak lehentasunezko dimentsioak neurtzera bideratzea, horrekin gure proiektuko helburu edo jarduera guztiak ebaluatuko ez baditugu ere.
Ikus dezakegun moduan, gutxienekoak proiektuak berak eta ditugun baliabideek markatzen dituzte. Aztertu beharko dugu ebaluazioa egiteko kanpoko talde bat sartzea, aurrean jada adierazitako fase guztiak egiteaz gain, aplikatu beharreko adierazleak definitzeaz arduratzeko. Era berean, garrantzitsua da proiektuak izan ditzakeen baliabide teknikoak kontuan hartzea; hala nola, neurtzeko prozesua erraztu eta bizkortu dezaketen datu-baseak edo kudeaketa-tresnak.
Ebaluatzeko jarduerak lehenestea Mestura Puerto proiektuaren beharren ebaluazioan helburu guztiak betetzeko.
Baldintzatzaile horiek guztiek zehaztuko dute ebaluazioa zer-nolako zabaltasun eta sakonerarekin burutuko dugun. Nahiz eta alderdi batzuk kanpoan uzteko aukera kontuan hartu behar izan, garrantzitsuena da ebaluazioa zorrotz eta dokumentatuta egitea, alderantzizko bidea marraztu eta, era horretan, ebaluazio-prozesuan gure erabakien oinarri diren arrazoiak argudiatu ahal izateko aukerarekin.
Ebaluazioa izan daiteke eta ebaluazioak izan behar du erremintak eta informazioa emango dizkigun prozesua, gure proiektua zer sortzeko gai den transmititzeko. Urriaren 27an, Bherria Prestakuntzan eta testu honetan partekatutakoarekin, hura desmitifikatzen lagundu izana espero dugu.
